Cùng Tìm Hiểu Lý Do Lúa Gạo Miền Bắc Ít Xuất Khẩu

Việt Nam là một trong những quốc gia xuất khẩu gạo hàng đầu trên thế giới, nước ta có 2 đồng bằng lớn là Đồng bằng sông Hồng và Đồng bằng sông Cửu Long. Nhưng thực tế có tới 90-95% khối lượng xuất khẩu lúa gạo nước ta đến từ Đồng bằng sông Cửu Long trong khi đồng bằng lớn là sông Hồng phần lớn chỉ để tiêu dùng nội địa và một phần nhỏ xuất khẩu.

Vậy chúng ta có bao giờ đặt ra câu hỏi vì sao lại như vậy, GlobalCheck thương hiệu kinh doanh máy bay nông nghiệp từ lâu, là một doanh nghiệp miền Bắc nhưng kinh doanh drone nông nghiệp lại tập trung ở miền Nam nên chúng tôi nghĩ sự khác biệt này đến từ:

• Miền nam sản xuất quy mô lớn/1 hộ nên sớm có tư duy kinh tế nông nghiệp.
• Dễ áp dụng cơ giới, công nghệ cao như máy bay nông nghiệp nên có năng suất, chất lượng cao.
• Do quy mô lớn, tập trung nên dễ xây dựng chuỗi giá trị trong sản xuất nông nghiệp.

Miền Bắc chỉ chiếm khoảng 10% lượng gạo xuất khẩu của cả nước

Bài viết dưới đây chúng ta cùng nhau tìm hiểu chi tiết các nguyên nhân vì sao lúa gạo xuất khẩu lại chủ yếu tập trung ở miền Nam trong khi miền Bắc chủ yếu phục vụ nhu cầu nội địa?

1. Lúa gạo xuất khẩu chủ yếu đến từ miền Nam

Theo số liệu của Tổng cục Hải quan và Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), năm 2024, riêng 4 tỉnh trọng điểm miền Nam là An Giang, Kiên Giang, Đồng Tháp, Cần Thơ đã đóng góp hơn 60% tổng kim ngạch xuất khẩu gạo cả nước. Các doanh nghiệp lớn như Lộc Trời, Tân Long, Intimex, Vinafood 2… hầu hết lấy nguồn hàng chính từ vùng tứ giác Long Xuyên, Đồng Tháp Mười và bán đảo Cà Mau.

Trong khi đó, các tỉnh miền Bắc như Thái Bình, Nam Định, Hải Dương, Hưng Yên – vốn là những “vựa lúa” truyền thống – lại hiếm khi thấy tên trong danh sách cung cấp gạo xuất khẩu chính ngạch với số lượng lớn.

2. Sự khác biệt lớn nhất: Quy mô sản xuất

2.1. Miền Nam

Ruộng đồng rộng, địa hình bằng phẳng, một thửa ruộng thường từ 5–20 ha, thậm chí hàng trăm ha khi doanh nghiệp thuê lại đất để làm cánh đồng lớn mẫu. Nhiều nơi đã hình thành các vùng nguyên liệu hàng chục nghìn hecta theo hợp đồng bao tiêu.

2.2. Miền Bắc

Ruộng đất bị chia nhỏ qua nhiều thế hệ thừa kế, bình quân mỗi hộ chỉ có 0,3–0,5 ha, chia thành 5–10 thửa (thậm chí 15–20 thửa). Đây chính là hiện tượng “manh mún” điển hình.

Hậu quả trực tiếp của sự manh mún này:

• Khó tham gia chuỗi giá trị toàn cầu: Doanh nghiệp xuất khẩu cần nguồn cung ổn định, đồng đều về giống, quy trình canh tác, thời gian thu hoạch. Khi mỗi hộ làm một kiểu thì không thể đáp ứng.
• Khó áp dụng cơ giới hóa đồng bộ và công nghệ cao: Máy cày, máy gặt đập liên hợp, máy bay phun thuốc không thể hoạt động hiệu quả trên những thửa ruộng chỉ rộng vài trăm mét vuông.
• Khó truy xuất nguồn gốc: Gạo xuất khẩu sang EU, Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc hiện nay phải đáp ứng tiêu chuẩn GlobalGAP, SRP, VietGAP có truy xuất nguồn gốc rõ ràng đến từng thửa ruộng. Khi hàng trăm hộ nhỏ lẻ cùng cung cấp vào một lô hàng thì việc ghi chép nhật ký canh tác, kiểm soát dư lượng thuốc bảo vệ thực vật gần như bất khả thi.

3. Miền Nam sớm hình thành tư duy “kinh tế nông nghiệp”

Từ những năm 1990–2000, khi Nhà nước cho phép doanh nghiệp tư nhân tham gia xuất khẩu gạo, các công ty miền Nam đã nhanh chóng về đồng ruộng ký hợp đồng bao tiêu, ứng giống-phân bón- thuốc trước, hỗ trợ kỹ thuật và thu mua với giá cố định. Nông dân miền Nam dần quen với tư duy “làm hàng hóa”, xem lúa gạo là sản phẩm công nghiệp hơn là cây lương thực tự cung tự cấp.

Trong khi đó, tư duy “lúa gạo là an ninh lương thực quốc gia” vẫn còn khá nặng ở miền Bắc. Nhiều nông dân vẫn giữ thói quen để lại một phần gạo ăn quanh năm, bán phần thừa theo giá chợ, ít quan tâm đến hợp đồng dài hạn hay tiêu chuẩn xuất khẩu.

 Tư duy kinh tế nông nghiệp chính là khác biệt vượt trội giúp miền Nam thành trung tâm xuất khẩu gạo cả nước

Từ những lý do trên ta thấy không phải miền Bắc không có tiềm năng, mà đang bị kìm hãm bởi sản xuất manh mún và tư duy sản xuất truyền thống. Tuy hiện nay đã dần xuất hiện tầng lớp đại điền góp phần quan trọng thay đổi tư duy sản xuất nông nghiệp, tuy nhiên tỷ lệ vẫn còn nhỏ (chưa tới 10%) toàn diện tích nên vẫn còn nhiều hạn chế.

a. Thay đổi tư duy từ “làm lúa” sang “làm kinh tế nông nghiệp”

• Coi gạo là một ngành hàng xuất khẩu chiến lược, không chỉ là cây lương thực.
• Tuyên truyền mạnh mẽ mô hình “cánh đồng lớn”, hợp tác xã kiểu mới, tổ hợp tác liên kết hộ.

b. Dồn điền đổi thửa quyết liệt hơn nữa và khuyến khích tích tụ ruộng đất

• Nhà nước tiếp tục hỗ trợ chính sách cho thuê đất dài hạn (50 năm), tạo điều kiện để doanh nghiệp và hợp tác xã thuê lại đất làm vùng nguyên liệu tập trung.
• Cho phép xây dựng hạ tầng phục vụ sản xuất nông nghiệp trên diện tích đất tích tụ lớn.
• Nhà nước nên hỗ trợ chính sách liên kết giữa nhà nông và doanh nghiệp, đặc biệt với hộ có sản xuất quy mô lớn.
• Đặc biệt với hợp tác xã tập trung được bà con nên có chính sách hỗ trợ đặc biệt.
• …

c. Áp dụng mạnh mẽ công nghệ nông nghiệp 4.0

Sử dụng máy bay không người lái phun thuốc, bón phân chính xác, giảm tối đa dư lượng thuốc BVTV.

• Xây dựng hệ thống mã QR truy xuất nguồn gốc từ thửa ruộng đến bao gạo.
• Ứng dụng phần mềm quản lý cánh đồng lớn, giám sát qua vệ tinh.

Công nghệ không chỉ là thay đổi tư duy từ làm nông sang kinh tế nông nghiệp mà quan trọng hơn chúng còn giúp giảm dư lượng thuốc bảo vệ thực vật từ đó đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu nông nghiệp.

Chúng tôi có thể lấy ví dụ điển hình về chiếc drone nông nghiệp 540s, đây là dòng drone phun lúa chuyên nghiệp, chúng được thiết kế ưu tiên về lưu lượng và dung tích vì vậy dù chỉ trang bị 6 động cơ 2.000W nhưng chúng vẫn có thể mang theo bình phun 40 lít, lưu lượng phun có thể đạt 24 lít/phút, nhờ vậy sức gió từ cánh quạt không làm đổ gãy cây lúa nhưng vẫn đạt hiệu quả công việc cao.

Việc sử dụng những thiết bị như chiếc máy bay nông nghiệp 540s mang lại một số lợi ích giúp thúc đẩy xuất khẩu lúa gạo miền bắc như:

• Giảm dư lượng thuốc bảo vệ thực vật: khi chăm sóc tốt và kịp thời sẽ giảm tần suất sâu bệnh, lưu lượng phun đều cũng giảm mật độ thuốc tập trung vào một chỗ từ đó giảm lượng thuốc tồn tại trong hạt gạo.
• Truy xuất nguồn gốc:  1 ngày chiếc 540s có thể phun cả trăm ha, vì vậy nó thường làm quy mô lớn, cho cả hợp tác xã là hợp lý nhất, từ đó dễ dàng quản lý quy trình chăm sóc, xác nhận truy xuất nguồn gốc cho cả cánh đồng.
• Liên kết chuỗi giá trị: công nghệ cao như drone nông nghiệp giúp các doanh nghiệp bao tiêu tin tưởng từ đó ký kết hợp đồng lâu dài.

d. Tham gia sâu vào chuỗi cung ứng khép kín

Doanh nghiệp cung cấp toàn bộ vật tư đầu vào (giống xác nhận, phân bón, thuốc BVTV đạt chuẩn), hướng dẫn kỹ thuật và bao tiêu 100% sản phẩm.
Nông dân chỉ cần làm đúng quy trình, không phải lo đầu ra và giá cả, doanh nghiệp xuất không lo nguồn cung từ đó phát triển ổn định, đôi bên cùng có lợi.

GlobalCheck là thương hiệu hoạt động trong lĩnh vực công nghệ nông nghiệp lâu năm, tiên phong ứng dụng công nghệ cao vào trong sản xuất nông nghiệp, để được tư vấn về hoạt động kinh tế nông nghiệp cũng như các công nghệ về drone nông nghiệp, thiết bị dẫn đường tự động NX510,..., xin vui lòng liên hệ: 0981.85.85.99 hoặc để lại thông tin tại mẫu “NHẬN TƯ VẤN”, GlobalCheck rất vui khi nhận được yêu cầu cũng như ý kiến đóng góp từ Anh/ Chị.